Początek piekielnej jatki

Jedna z najkrwawszych bitew w historii w I wojny światowej miała miejsce w silnie ufortyfikowanym rejonie miasta Verdun. Otoczony z trzech stron przez Cesarstwo Niemieckie skrawek Francji po wojnie francusko-pruskiej (1870-1871) zamieniono w potężną twierdzę - umacniając istniejące fortyfikacje oraz budując nowe. Łącznie było ich tam 60.

Po raz pierwszy w trakcie "wielkiej wojny", Niemcy próbowali zająć Verdun we wrześniu 1914 r. Skuteczna francuska obrona spowodowała jednak, że niemieckie natarcie odwołano. Od tego czasu odcinek frontu w okolicach Verdun należał do jednego z najspokojniejszych. Francuskie dowództwo - przekonane, że nie dojdzie do ponownego ataku w tym miejscu - postanowiło przenieść większość żołnierzy, a także część uzbrojenia z fortów, uzupełniając szeregi armii w bardziej newralgicznych miejscach frontu.

Jednak to właśnie Verdun, jako cel ataku, wybrał pod koniec 1915 r. szef niemieckiego Sztabu Generalnego - gen. Erich von Falkenhayn. Według niego, kluczem do wygrania wojny przez Cesarstwo było pokonanie Wielkiej Brytanii. Zwycięstwo na morzu - w zamyśle Falkenhayna - miała zapewnić Niemcom nieograniczona wojna podwodna, natomiast na lądzie - zniszczenie sił największego brytyjskiego sojusznika, czyli Francji. Szef Sztabu Generalnego zaplanował unicestwienie armii francuskiej w miejscu strategicznie i psychologicznym ważnym dla Francuzów. Wybrał - nazywane "sercem Francji" - Verdun. Liczył, że oddziały niemieckie przetrzebią francuskie rezerwy, co spowoduje wycofanie się Francji z wojny i jednocześnie Wielkiej Brytanii z walk na kontynencie.

Verdun miała zdobyć 5. Armia pod dowództwem następcy pruskiego tronu - księcia Wilhelma Hohenzollerna. W tym celu na zgromadzono 150 tys. żołnierzy, którzy dysponowali 1225 działami oraz 2 mln pocisków. Pierwotnie atak planowano na 12 lutego 1916 r., ale ulewne deszcze spowodowały przesunięcie daty operacji. Rozpoczęła się ona 21 lutego o godzinie 8.12 zmasowanym ostrzałem artyleryjskim, który trwał 9 godzin.

Mimo, że straty francuskie były ogromne, Niemcy nie wykorzystali przewagi ilościowej i posuwali się bardzo powoli w głąb linii przeciwnika. 25 lutego 1916 r. zdobyli fort Douaumont. Gdy żołnierze 24. Brandenburskiego Pułku Piechoty znaleźli się w środku budowli, oddzielonej od świata podwójnymi betonowymi ścianami o grubości 1 m każda, i głęboką na 7 m fosą, byli zaskoczeni, że jego obsadę stanowi tylko... 60 ludzi. Resztę dowódcy odesłali już dużo wcześniej na inny odcinek frontu.

Francuzi, po początkowym zaskoczeniu, zaczęli ściągać posiłki i reorganizować się pod nowym dowództwem - gen. Phillippe'a Petaina. To właśnie on wprowadził rotacyjny system walki, dzięki któremu zmęczone potyczkami oddziały były wycofywane i zastępowane. Nowy dowódca usprawnił także transport zaopatrzenia dla wojsk w fortach, które odbywało się ciężarówkami - jedyną drogą prowadząca do Verdun (nazwaną później "Drogą świętą").

(zachęcamy do obejrzenia całego filmu dokumentalnego):

Mordercze potyczki przedłużały się w nieskończoność. Obie walczące strony powtarzały dzień w dzień te same schematy: wielogodzinny ostrzał artyleryjski - atak - obrona. I tak przez kilka miesięcy. Niektóre miejsca przechodziły z rąk do rąk kilkanaście razy. W pierwszych miesiącach bitwy inicjatywa należała do Niemców, których jednostki konsekwentnie, ale powoli i z olbrzymim trudem, wdzierały się na terytorium Francji. Sytuację Francuzów utrudniały także spory w naczelnym dowództwie. Gen. Petain, jako zwolennik walki defensywnej, popadł w konflikt z naczelnym wodzem - gen. Josephem Joffrem. Oczekiwał on nie tylko efektów w Verdun, ale także zamierzał wykorzystać rotujące się tam jednostki w przygotowywanej przez siły Ententy ofensywie nad Sommą. Ostatecznie dowództwo nad obroną twierdzy przejął gen. Robert Nivelle, który z marszu przystąpił do działań ofensywnych.

Inicjatywa w dalszym ciągu jednak leżała po stronie Niemców, którzy dzięki wykorzystaniu nowoczesnej broni (samolotów, miotaczy ognia czy gazów bojowych), dominowali na polu walki. Na początku czerwca 1916 r. zdobyli kolejny fort - Vaux. Broniąca go obsada, odcięta od trzonu francuskich sił, przez siedem dni odpierała niemieckie ataki i poddała się dopiero, gdy skończyły się zapasy wody.

Rozpoczęta 1 lipca 1916 r. ofensywa nad Sommą, a także pogorszenie się sytuacji na froncie wschodnim spowodowały, że coraz więcej niemieckich oddziałów było przerzucanych z Verdun na inne odcinki frontu. Francuzi zaczęli stopniowo odzyskiwać utracone terytoria i przejęli inicjatywę na polu bitwy. W obliczu niemieckich porażek ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego odwołany został gen. Falkenhayn. Powołany na jego stanowisko feldmarszałek Paul von Hindenburg zdecydował o przejściu do defensywy, a 2 września 1916 r. zakazał nawet niemieckim oddziałom prowadzenia działań zaczepnych w okolicach Verdun.

Francuzi odzyskali utracone forty (Douaumont - 24 października, a Vaux - 2 listopada). W grudniu 1916 r. byli na swoich pozycjach sprzed wybuchu bitwy.

Niemiecka ofensywa na Verdun zakończyła się klęską cesarskiej armii. Nie zdołano ani zdobyć Verdun, ani tym bardziej zniszczyć francuskiej armii. Szacuje się, że w trwającej 10 miesięcy bitwie zginęło co najmniej 350 tys. francuskich i niemieckich żołnierzy. Dwa razy tyle zostało rannych lub straciło zdrowie, np. w wyniku szoku pourazowego, nerwicy okopowej czy rozmaitych chorób psychicznych. 100 tys. osób nigdy nie odnaleziono. Do dziś spoczywają w ziemi w okolicach Verdun, która - całkowicie zniszczona w trakcie wielomiesięcznej bitwy - jest obecnie wielkim cmentarzem.

Verdun do dziś jest symbolem poświęcenia, oddania i bohaterstwa żołnierzy. Przypomina także o absurdzie i bezsensowności wojny.

Marcin Wójcik