Sensacje XX wieku: Enigma - wielki sukces Polaków

Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej "Enigma". Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu.

Jednak zanim do tego doszło polski wywiad zebrał bezcenne doświadczenie w trakcie wojny polsko - bolszewickiej. Jan Kowalewski (w jego postać wciela się Krzysztof Czeczot) stał się kryptologiem z przypadku. Pewnego wieczoru został poproszony przez kolegę o zastąpienie na dyżurze w Sztabie Generalnym, ponieważ ten bardzo chciał zatańczyć na weselu siostry. Nie mając nic lepszego do zrobienia Kowalewski wziął się za rozszyfrowywanie depeszy sowieckiej.

Jego doświadczenie z armii carskiej, a więc znajomość żargonu wojskowego i procedur przejętych przez Armię Czerwoną, ułatwiało mu zadanie. Tej nocy w  1919 roku złamał szyfry sowietów - po raz pierwszy w naszej historii, co miało niezwykłe znaczenie dla polskiego dowództwa.

Po tym przełomowym sukcesie zlecono mu zorganizowanie specjalnej komórki wywiadowczej zajmującej się deszyfrażem depesz Armii Czerwonej, w skład której weszli wybitni przedstawiciele polskiej szkoły matematycznej. Informacje, które zorganizowany przez niego wywiad uzyskał w 1920 r., pozwoliły polskim wojskom być "o krok przed wrogiem". Miały one kluczowe znaczenie dla końcowego rozstrzygnięcia wojny polsko - bolszewickiej, w tym na decyzje Naczelnego Wodza Tuchaczewskiego w czasie ofensywy na Warszawę, czyli Bitwy warszawskiej.

Data i miejsce urodzenia: 23 października 1892 r. w Łodzi,

Data i miejsce śmierci: 31 października 1965 r. w Londynie

Stopień: podpułkownik Wojska Polskiego

Jan Kowalewski - podpułkownik dyplomowany Wojska Polskiego, absolwent Uniwersytetu w Liegez dyplomem w dziedzinie chemii technicznej. W czasie I wojny światowej służył w rosyjskich wojskach inżynieryjnych, gdzie wnikliwie poznał  działanie systemu łączności. Po wojnie był naczelnikiem Wydziału II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa.

W 1919 roku złamał szyfry Armii Czerwonej. Informacje, które zorganizowany przez niego wywiad uzyskał w 1920 r. miały kluczowe znaczenie dla końcowego rozstrzygnięcia wojny polsko - bolszewickiej, w tym na decyzje Naczelnego Wodza w czasie ofensywy Tuchaczewskiego na Warszawę, czyli tak zwanej Bitwy warszawskiej. Po zakończeniu służby na froncie polsko - sowieckim, brał udział w III powstaniu śląskim jako szef wywiadu wojsk powstańczych.

W latach 1928 - 1933 attache wojskowy RP w Moskwie, gdzie został uznany ostatecznie jako persona non grata. W trakcie II wojny światowej kierował Akcją Kontynentalną w Lizbonie i prowadził tajne rokowania z przedstawicielami szefa Abwehry Wilhelmem Canarisem oraz przedstawicielami Włoch, Węgier i Rumunii w sprawie wystąpienia tych państw z koalicji hitlerowskiej. Po wojnie zamieszkał w Londynie, gdzie współpracował z Radiem Wolna Europa.

W odcinku zobaczymy m. in. Mateusza Banasiuka, Grzegorza Małeckiego, Marcina Sztabińskiego i Marcina Kwaśnego. Premierę pierwszej części czteroodcinkowej miniserii o Enigmie - widowiska "Sensacje XX wieku"- można zobaczyć już w najbliższą niedzielę, 1 listopada, o godz. 21:00 na National Geographic Channel