Dziś Wielkanoc. Prawosławna

Katarzyna Pruszkowska, INTERIA.PL: Wielkanoc prawosławna, podobnie jak katolicka, jest świętem ruchomym. Na jakiej podstawie ustala się jego termin? Czy to prawda, że Pascha musi odbywać się po żydowskim święcie Pesach? Jeżeli tak - dlaczego?

Ks. Jarosław Antosiuk, proboszcz prawosławnej parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie: - Święto Paschy w Cerkwi Prawosławnej obliczane jest według wywodzącego się z Biblii kalendarza księżycowego. Ojcowie niepodzielonego Chrześcijaństwa ustalili, że Paschę należy świętować po wiosennym zrównaniu dnia z nocą, zaraz po pełni księżyca i w pierwszą niedzielę po Passze Żydowskiej. Ma to związek z wydarzeniami związanymi z życiem Chrystusa - Jego Ukrzyżowaniem i Zmartwychwstaniem. Dni te jesteśmy w stanie dokładnie określić i je wspominać. Takie wyliczenia dnia świętowania Paschy nazywamy Paschaliami.

Skoro Jezus był Żydem mogło zdarzyć się tak, że Ostatnia Wieczerza była Wieczerzą sederową, czyli najważniejszym wieczorem święta Pesach. Czy między judaizmem, a prawosławiem są jakieś wspólne elementy dotyczące tego święta lub świętowania jak np. jajko (bejca)?

- Jezus Chrystus był Żydem i zachowywał wszystkie tradycje żydowskie. Należy pamiętać, że chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu. Nowy Testament nie neguje Starego, lecz go wypełnia. Diametralna różnica polega na tym, że dla nas, chrześcijan, Jezus Chrystus jest Mesjaszem i już przyszedł, a Żydzi ciągle Go jeszcze oczekują. Ostatnia Wieczerza była wieczerzą Paschy Żydowskiej (Mt 26, 17). Co zaś do jajka - jest ono symbolem Nowego Życia, które poprzez Zmartwychwstanie przyniósł nam Jezus Chrystus.

Dlaczego mówi się o Wielkanocy, że jest "uroczystością uroczystości"?

- "Jeśli Chrystus nie Zmartwychwstał, to próżna nasza wiara" - mówi apostoł Paweł. Aby przekonać się jak o tym świadczą Prawosławni Chrześcijanie można przyjść na nabożeństwo paschalne do cerkwi. Wówczas to określenie stanie się zupełnie jasne.

Czy Wielki Post jest w kościołach prawosławnych bardzo restrykcyjny? Czego nie można jeść?

- Wielki Post (tak nazywamy post przed Zmartwychwstaniem Pańskim) w tradycji Chrześcijańskiej został ustanowiony w czasach apostolskich. Ma on nawiązywać do 40-dniowego postu Mojżesza (Wyjścia 34), proroka Eliasza (3 Królewska 19), a w szczególności do postu Chrystusa (Mt 4,2). O jego ustanowieniu świadczy 69 Kanon Apostolski, który nakazuje pościć postem 40-dniowym przed Paschą Chrystusową. W okresie Wielkiego Postu i Wielkiego Tygodnia prawosławni chrześcijanie nie spożywają mięsa ani produktów pochodzenia zwierzęcego. Nie spożywamy więc również nabiału i jaj. Ryba może pojawić się na naszych stołach tylko w dniu święta Zwiastowania i Palmowej Niedzieli. W niektóre dni tego okresu (pierwszy tydzień i Tydzień Męki Pańskiej) zalecana jest nawet wstrzemięźliwość od ciepłych pokarmów lub ich całkowite ograniczenie do godzin wieczornych. Zatem Wielki Post jest bardzo rygorystyczny.

Słyszałam, że przed 40-dniowym Wielkim Postem w prawosławiu jest tzw. przedpoście. Jak długo trwa? Jakie jest jego znaczenie?

- Aby pomóc wiernym wejść w tak rygorystyczny rytm duchowego i cielesnego postu, ustanowione zostały cztery tygodnie przygotowawcze, w których od tygodnia bez postu (nawet w środy i piątki post wówczas nie obowiązuje) przechodzimy w cyklu tygodniowym do ograniczenia mięsa, a w końcu również nabiału. Niedziele, które określają te tygodnie, są poświęcone Ewangelicznym przypowieściom: o Zakcheuszu, o celniku i faryzeuszu, o synu marnotrawnym, o Strasznym sądzie (tzw. Niedziela przebaczenia win). Po tym następują dni Wielkiego Postu.

Czy, podobnie jak katolicy, wyznawcy prawosławia również zakładają "wielkopostne postanowienia", tj. rezygnują z czegoś drogiego lub sprawiającego radość?

- Nie funkcjonuje u nas pojęcie "wielkopostnych postanowień". Dorośli są zobowiązani do przestrzegania jasno określonych zasad postu. W stosunku do dzieci post jest traktowany dużo mniej restrykcyjnie i często polega na ograniczeniu pewnych przyjemności (oglądania telewizji, dostępu do komputera, ograniczenie słodyczy), co zastępuje dla nich niemożliwy do spełnienia post "dla dorosłych".

Czy wyznawcy prawosławia obchodzą Niedzielę Palmową, która upamiętnia wjazd Jezusa do Jerozolimy?

- Tak. Jest ono zaliczane do tzw. Cyklu Wielkich Dwunastu Świąt (w skład tych Świąt wchodzi dziewięć świąt stałych oraz trzy święta ruchome, związane z cyklem paschalnym - przyp.red.).

Czy buduje się Boży Grób i przy nim czuwa? Czy w cerkwi pojawiają się żałobne kolory (u katolików krzyże i obrazy zasłania się fioletowymi zasłonami)?

- Żałobne kolory w wystroju świątyń prawosławnych pojawiają się z początkiem Wielkiego Postu i pozostają tam do Św. Liturgii Wielkiej Soboty. Grób Pański nie jest budowany, a ustawiany po środku świątyni. Grób to po prostu symboliczna trumna, na którą układana jest w Wielki Piątek Płaszczanica (scs) - całun, czyli ikona przedstawiająca Chrystusa złożonego do grobu. W Kościele prawosławnym nie ma żadnych figur, również malowidła trójwymiarowe są zakazane.

Czy w Wielką Sobotę lub inny dzień święci się pokarmy? Co powinno niezbędnie znaleźć się potem na Wielkanocnym stole?

- Pokarmy święcimy już po św. Liturgii Wielkiej Soboty i po nabożeństwie Paschalnym. Spożywamy je jednak dopiero po Paschalnym nabożeństwie. Na wielkanocnym stole znajduje się wszystko czego nie spożywaliśmy podczas Wielkiego Postu, czyli potrawy mięsne, Pascha (przygotowana z białego sera), nabiał, chrzan, jaja.

Czy to prawda, że pisanki powinno się farbować przede wszystkim na kolor czerwony? Co on symbolizuje?

- Kolor czerwony symbolizuje krew, a więc życie. Pisanki malujemy jednak w różnych kolorach.

Może ksiądz pokrótce omówić obchody Wielkiego Tygodnia?

- W Wielkim Tygodniu przez pierwsze trzy dni sprawujemy Liturgię Uprzednio Poświęconych Darów. W tych dniach wspominamy Józefa sprzedanego przez braci jako praobraz Chrystusa zdradzonego przez współbraci, osąd postępowania faryzeuszy podczas nauczania Chrystusa w Świątyni Jerozolimskiej, grzesznicę, która łzami omyła i namaściła drogocennym mirem nogi Chrystusa. W Wielki Czwartek wspominamy Ostatnią Wieczerzę, a późnym wieczorem, podczas jutrzni Wielkiego Piątku, czytamy 12 Ewangelii Pasyjnych, w których jest mowa o Męce i Ukrzyżowaniu Chrystusa. Z kolei w Wielki Piątek wieczorem, podczas nabożeństwa, wspominamy zdjęcie z Krzyża Chrystusa i złożenie Jego Ciała do Grobu. Późnym wieczorem jest sprawowana Jutrznia Wielkiej Soboty z obrzędem Pogrzebu Ciała Chrystusa.

- W Wielką Sobotę o poranku sprawujemy Liturgię Eucharystyczną przepełnioną naszą wiarą i oczekiwaniem na Zmartwychwstanie Trzeciego Dnia Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Podczas tego nabożeństwa następuje zmiana szat w cerkwi z ciemnych na śnieżno białe. W liturgii łatwo zauważyć elementy liturgii chrzcielnej, gdyż w tym dniu miał miejsce zwyczaj udzielania Chrztu Katechumenom (osoby przygotowujące się do przyjęcia Chrztu Świętego).

Jak wyglądają obchody Zmartwychwstania w cerkwi? Czy są bardzo uroczyste? Ile godzin trwają?

- Całe nabożeństwo trwa ok. 3-4 godziny, rozpoczyna się w noc z soboty na niedzielę o godz. 23.30. Nabożeństwo Paschalne składa się z trzech części. Pierwszą z nich jest  Połunosznica  (Nabożeństwo o Północy), podczas której następuje przeniesienie Płaszczanicy z Grobu do Ołtarza. Następnie udajemy się na procesję wokół świątyni z gorącą modlitwą i oczekiwaniu na Zmartwychwstanie. Opuszczamy świątynię pogrążoną w mroku, tak jak to miało miejsce w Jerozolimie po Śmierci Chrystusa na Krzyżu (chodzi o mrok który zapadł na ziemi). Po powrocie do świątyni stajemy przed jej drzwiami. Kapłan śpiewa trzykrotnie troparion Zmartwychwstania (jedna z form muzycznych w obrządku bizantyjskim - przyp. red.) i trzykrotnie uderza w drzwi świątyni Krzyżem otwierając je. Symbolizuje to zwycięstwo Ofiary Krzyżowej Chrystusa nad śmiercią i otwarcie Królestwa Niebieskiego dla Ludu Bożego.

- Jest to początek drugiej części nabożeństwa Paschalnego - Jutrzni. Po niej następuje trzecia część, czyli Św. Liturgia Eucharystyczna. Nabożeństwo jest przepełnione wielokrotnym świadectwem Chrystus Zmartwychwstał - Zaiste Zmartwychwstał. Po nabożeństwie są święcone pokarmy - już nie postne. Zasiadamy wówczas do świątecznego stołu.

Czy w poniedziałek wielkanocny wyznawcy prawosławia obchodzą również śmigus-dyngus?

- Śmigus-dyngus to raczej nasza lokalna tradycja. Nie jest szczególnie żywa pośród prawosławnych.

Czy wtorkowe odwiedzanie grobów ("radonica") można porównać do katolickiego święta Zmarłych? Czy to prawda, że zanosi się na groby podarki np. pisanki lub wielkanocne słodycze?

- We wtorek (9 dzień po Zmartwychwstaniu) odwiedzamy groby naszych bliskich z Paschalną modlitwą. Jest to najważniejszy dzień wspomnienia zmarłych w Cerkwi Prawosławnej. Rzeczywiście, można go porównać do rangi święta Wszystkich Świętych w Kościele Katolickim. Zanoszenie pisanek na groby jest bardziej związane tradycjami ludowymi, niż liturgicznymi.

Pięćdziesiąt dni po Zmartwychwstaniu Żydzi świętują nadanie im Tory na górze Synaj, katolicy - Zesłanie Ducha Świętego. Czy wyznawcy prawosławia również uważają ten czas za specjalny? Czy jest to ważne święto?

- My również, jak całe chrześcijaństwo świętujemy Dzień Pięćdziesiątnicy jako dzień Zesłania Ducha Świętego. W teologicznym języku jest to początek funkcjonowania Kościoła, który po dziś dzień, poprzez Sukcesję Apostolską, nieprzerwanie przekazuje Łaskę Ducha Świętego.

Dziękuję za rozmowę.