Rozwód rodziców, trauma dziecka

Magdalena Tyrała, INTERIA.PL: W jaki sposób kryzys w małżeństwie wpływa na dziecko? Przecież nawet jeśli rodzice próbują ukryć konflikt, nie kłócą się przy dziecku, ono czuje napięcia między nimi...

Agata Tarnowska: - Dziecko jest bardzo wyczulone na wszelkie zmiany relacji między rodzicami. Częste konflikty budzą w nim poczucie zagrożenia i utratę bezpieczeństwa. Nierzadko zdarza się więc, że dziecko, by naprawić popsute relacje w domu, próbuje wziąć odpowiedzialność za zaistniałą sytuację na siebie, czyli zaczyna się zwyczajnie obwiniać.

- Dzieci, niestety, bardzo łatwo ulegają poczuciu współodpowiedzialności. A w przypadku, gdy żaden z dorosłych nie koryguje tego poglądu, pozostają z nim już jako dorośli ludzie. Stają się wówczas osobami nadmiernie odpowiedzialnymi za innych, nadmiernie opiekuńczymi, żyjącymi w ciągłym poczuciu winy.

Czy biorąc pod uwagę dobro dziecka lepszym rozwiązaniem jest pozostanie w nieszczęśliwym związku, czy podjęcie ostatecznej decyzji o rozwodzie? Co jest mniejszym złem, jeśli takie w ogóle istnieje?

- Z mojego doświadczenia wynika, że stosowanie argumentu "to dla dobra dzieci jesteśmy nieszczęśliwi, ale razem" powoduje tylko wytwarzanie poczucia winy u dziecka i myślenia na zasadzie: "to dla mnie i przeze mnie rodzice są nieszczęśliwi".

- Brak decyzji rodziców o rozstaniu w sytuacji, gdy utracili wzajemną relację i nie próbują o nią walczyć, świadczy o tym, że tak naprawdę żaden z partnerów nie chce zakończyć procesu rozpadu związku, bo nie chce wziąć odpowiedzialności na siebie. Powodem mogą być obawy przed przeżywaniem trudnych emocji związanych z rozstaniem, lęk przed surową oceną społeczną, obawy przed utratą dotychczasowego statusu ekonomicznego, lęk przed koniecznością samodzielnego radzenia sobie z trudami życia. Obawa przed samotną starością też nie jest bez znaczenia.

Jak na dziecko wpływa sam rozwód?

- Rozwód dla dziecka jest silną traumą, która wynika przede wszystkim z utraty poczucia bezpieczeństwa i stałości. Pojawiają się często silne obawy przed porzuceniem, głównie emocjonalnym, ze strony rodziców. W związku z tym można zauważyć różnego rodzaju reakcje na stres, które zależą jednak najczęściej od wieku i dojrzałości emocjonalnej dziecka, jego wcześniejszych relacji z rodzicami. Niemałe znaczenia mają też cechy osobowości danego dziecka w przeżywaniu tej traumy.

Jakie reakcje obserwuje się u małych dzieci, a jakie u starszych?

- U dzieci młodszych możemy zaobserwować komunikaty o przeżywanym cierpieniu, przede wszystkim ze sfery fizycznej, takie jak: zaburzenia snu, koszmary nocne, zaburzenia jedzenia (utrata apetytu lub nadmierne najadanie się), moczenie, zanieczyszczanie kałem, bóle w różnych częściach ciała nie mające związku z żadną chorobą (często są to bóle głowy, brzucha, okolicy serca). Starsze dzieci z kolei często demonstrują złość i agresję, zarówno w stosunku do siebie, jak i innych. Mają poczucie winy, czasem objawy lęku czy depresji. Mogą pogorszyć się ich oceny w szkole, pojawić się zaburzenia koncentracji, problemy z kontrolą negatywnych emocji.

Jak temu przeciwdziałać?

- Ważne jest, by rodzice byli bardzo czujni - zarówno w początkowej fazie po ogłoszeniu decyzji o rozstaniu, jak i w późniejszym okresie. Sygnałem ostrzegawczym powinna być też sytuacja, kiedy dziecko nie wysyła żadnych komunikatów o stanie swojego samopoczucia, jest ciche i spokojne - co rodzice często błędnie odczytują jako umiejętność radzenia sobie z problemem.

- Praktyka pokazuje, że dzieci doświadczające rozwodu rodziców często uciekają we własny świat cierpienia, czują się opuszczone i niezaopiekowane. Niestety, często agresję kierują przede wszystkim na siebie. W wyniku rozwodu burzy się cały dotychczasowy porządek świata dziecka. Część dzieci nie jest w stanie konstruktywnie poradzić sobie z tą sytuacją.

Podsumowując: jakie konkretne zachowania powinny nas w tej sytuacji zaniepokoić?

- Przede wszystkim demonstracja złości skierowana zarówno do innych, jak i na siebie, nieodpowiedzialność, silne poczucie winy, częste łamanie zasad, destrukcyjne zachowania i objawy buntu niestosownego do wieku. Pojawić się może również izolacja lub wycofanie w relacji z przyjaciółmi i rodziną, a nawet myśli samobójcze, fantazje lub akty dotyczące przemocy. U starszych dzieci obserwuje się nadużywanie alkoholu i narkotyków, a także zwiększoną lub przedwcześnie rozpoczętą aktywność seksualną.

Co rodzic powinien zrobić, dostrzegając takie zachowania?

- Jeśli rodzic obserwuje takie zmiany, niezbędna może okazać się wizyta u specjalisty. Pozostawienie dziecka samemu sobie w tak trudnej emocjonalnie sytuacji może przynieść katastrofalne skutki...