Ostatnie zwycięstwo nad komputerem

Garri Kasparow uważany jest za jednego z najwybitniejszych szachistów w historii. Przyszedł na świat 13 kwietnia 1963 r. w Baku, w Azerbejdżanie - jako Harry Weinstein. Po śmierci ojca zmienił nazwisko na Kasparow. Jest ono zrusycyzowaną formą nazwiska jego ormiańskiej matki - Klary Szagenownej Kasparian. Królewską grą zainteresowali Garriego rodzice, którzy od wczesnego dzieciństwa dawali mu do rozwiązania liczne problemy szachowe. Jego umiejętności rozwijał natomiast Michaił Botwinnik, trzykrotny mistrz świata. Kasparow wszedł do historii jako najmłodszy mistrz świata - swój pierwszy tytuł zdobył w wieku zaledwie 22 lat, kiedy pokonał Anatolija Karpowa.

Korzenie elektronicznego przeciwnika Kasparowa z sześciomeczu w 1996 r. sięgają jedenastu lat wstecz. To właśnie wtedy Feng Hsiung Hsu, doktorant na Carnegie Mellon University w Pittsburgu, w stanie Pensylwania, rozpoczął prace nad komputerem "ChipTest". Stworzona do gry w szachy maszyna została później przemianowana na "Głęboką myśl" ("Deep Thought"). Swoje nowe imię zawdzięczała urządzeniu opisanemu przez Douglasa Adamsa w powieści science-fiction "Autostopem przez Galaktykę".

Hue, wraz ze swoim współpracownikami: Murray'em Campbellem oraz Thomasem Anantharamanem, został zatrudniony przez firmę IBM i kontynuował prace nad szachowym komputerem. Do pierwszego pojedynku szachowego mistrza z komputerem doszło w 1989 r. Kasparow bardzo szybko i bez większego wysiłku rozgromił "Głęboką myśl" w dwumeczu. Inżynierowie, niezrażeni marnym występem maszyny, dalej ją rozwijali. Cztery lata później przedstawili komputer "Deep Blue", którego imię zrodziło się z połączenia "Deep Thought" oraz "Big Blue", jak w IBM nazywano wynalazek Hsu i jego kolegów.

Do pojedynku Kasparowa z udoskonalonym komputerem doszło na początku 1996 r. w Pensylwańskim Centrum Konferencyjnym w Filadelfii. Na zwycięzcę sześciomeczu typowany był pięciokrotny - wówczas - szachowy mistrz świata. O nikłych szansach na wygraną, zdolnego do obliczenia w sekundę 100 mln różnych ruchów na szachownicy "Deep Blue", przekonani byli nawet inżynierowi IBM.

10 lutego 1996 r., ku ogromnemu zaskoczeniu wszystkich i złości Kasparowa, pierwszy pojedynek wygrała dwumetrowa szafa pełna krzemu. Następnego dnia to jednak człowiek był lepszy i pokonał maszynę. Trzeci i czwarty mecz zakończył się remisem. Piąta partia należała do Kasparowa, który swoją wyższość przypieczętował zwycięstwem w ostatnim - szóstym - meczu. Ostatecznie Garri Kasparow pokonał "Deep Blue" 4-2 (w szachach za zwycięstwo przyznawany jest jeden punkt, a za remis - pół punktu).

Kasparow cieszył się zwycięstwem nad sztuczną inteligencją przez przeszło rok. 3 maja 1997 r. doszło do rewanżu, który także składał się z sześciu partii. Tym razem przeciw szachowemu mistrzowi IBM wystawił następcę "Deep Blue" - "Deeper Blue". Nowa maszyna miała dwukrotnie większą moc obliczeniową, zatem w sekundę mogła obliczyć 200 mln szachowych ruchów.

Tym razem to Kasparow wygrał pierwszy pojedynek, a maszyna - drugi. Trzy kolejne mecze zakończyły się remisem. 11 maja 1997 r. decydująca partię wygrał komputer i tym samym został zwycięzcą całego pojedynku - 3,5 do 2,5. Rozczarowany porażką Kasparow sugerował, że komputerowi musiał pomagać jakiś człowiek. IBM zdecydowanie odrzucił te domysły. Nie uległ także namowom Kasparowa, by zorganizować kolejny pojedynek. Zamiast tego IBM rozmontował "Deeper Blue", schował co cenniejsze elementy w bezpieczne miejsce, a resztę podarował kilku muzeom. Natomiast fakt pokonania szachowego mistrza wykorzystywał w reklamach.

...i tak powstał film "Game Over: Kasparov and the Machine". Jego twórcy dowodzą, że w rewanżowym spotkaniu z Kasparowem stosowano nieczyste zagrania, tak by dzięki zwycięstwu komputera podnieś wartość akcji IBM na giełdzie:

Garri Kasparow utrzymał tytuł mistrza świata aż do roku 2000, kiedy to uległ innemu Rosjaninowi - Władimirowi Kramnikowi. Była to jego pierwsza od 16 lat porażka w walce o mistrzostwo świata. Pięć lat po tym wydarzeniu Kasparow zakończył karierę zawodowego szachisty i zdecydował, że będzie rozgrywać turnieje pokazowe oraz partie symultaniczne. Obecnie jego zajęciem jest pisanie książek oraz wielka polityka. Jako przeciwnik autorytarnej polityki Władimira Putina chciał startować w wyborach prezydenckich w 2007 r. Ostatecznie wycofał jednak swoją kandydaturę z powodu trudności, jakie piętrzyły przed nim ówczesne władze, m.in. uniemożliwiając mu wynajęcie sali na zorganizowanie w niej konwencji wyborczej czy dwukrotnie go aresztując.

Marcin Wójcik