Fakty i mity na temat kamicy nerkowej. Czy siedzący tryb życia sprzyja powstawaniu tej choroby?
Kamica nerkowa to choroba polegająca na tworzeniu się w nerkach lub drogach moczowych złogów (potocznie nazywanych kamieniami) w wyniku wytrącania się substancji zawartych w moczu. Jest jedną najczęstszych przyczyn wizyt pacjentów w gabinetach urologów i szpitalnych oddziałach ratunkowych. Pierwszym jej objawem bardzo często bywa kolka nerkowa.
Kolka nerkowa to - jak określają pacjenci - trudny do wytrzymania ból, który pojawia się w okolicy lędźwiowej i promieniuje w kierunku dołu biodrowego, pachwiny, pęcherza, spojenia łonowego i narządów płciowych. Nierzadko towarzyszą mu nudności, wymioty i wzdęcie brzucha. Mimo odczuwania parcia na mocz osoba z kolką nerkową może mieć trudności z jego oddawaniem. W samym moczu często można zaobserwować obecność krwi (czerwonawe lub różowe zabarwienie). Niekiedy kolka nerkowa jest powikłana gorączką.
Powstawanie kamieni nerkowych w układzie moczowym jest związane z zaburzeniami równowagi w produkcji moczu. To może wynikać ze zbyt małej ilości przyjmowanych płynów, przesycenia moczu substancjami mineralnymi, z których mogą się wytrącać kamienie nerkowe albo niedoborem substancji mogących te procesy hamować.
Na powstawanie kamieni nerkowych wpływają tzw. czynniki środowiskowe: obok wspomnianej ilości i rodzaju przyjmowanych płynów także dieta i przebywanie w gorącym klimacie.
Powstawanie kamieni nerkowych jest także związane z niektórymi schorzeniami (m.in. gąbczastość rdzenia nerki, uchyłek kielicha nerkowego, nadczynność przytarczyc, a także niektóre choroby układu pokarmowego), wrodzonymi wadami układu moczowego (odpływ pęcherzowo-moczowodowy, nerka podkowiasta) oraz ze schorzeniami, które powodują w nim zastój moczu.
Coraz częściej jednak urolodzy i nefrolodzy zwracają uwagę na kolejny czynnik ryzyka kamicy moczowej, którym jest nadwaga i otyłość. Jednocześnie wśród zaleceń profilaktycznych wymieniają, obok zwiększenia ilości przyjmowanych płynów i modyfikacji diety, zmianę trybu życia z siedzącego na aktywny i dbałość o prawidłową masę ciała (BMI - wskaźnik masy ciała - 19-25).
Nadwaga (BMI powyżej 25) i otyłość (BMI powyżej 30) zwiększają ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej. Wykazano to w wielu badaniach. Na przykład przeprowadzone w USA prospektywne badania, w których uczestniczyło kilkaset tysięcy osób, pokazały, że w porównaniu z osobami o masie ciała mniejszej niż 68 kg ryzyko kamicy nerkowej u mężczyzny o wadze ponad 100 kg wzrasta 44 proc., zaś u kobiety o wadze ponad 100 kg aż o 90 proc. Udowodniono również zależność między wysokim wskaźnikiem masy ciała a nieprawidłowym wydzielaniem z moczem kwasu moczowego, sodu, fosforanów i związków amonowych oraz częstym obniżeniem pH moczu. Niskie (kwasowe) pH moczu sprzyja powstawaniu złogów, natomiast sód wpływa na zwiększenie wydalania wapnia będącego składnikiem najczęściej występujących kamieni wapniowych. Kwas moczowy, fosforany i związki amonowe mogą być również budulcem złogów.
Powszechnie wiadomo, że tyciu sprzyja niska aktywność fizyczna. Między innymi dlatego jednym z zaleceń profilaktyki kamicy nerkowej jest ruch. Protekcyjne działanie ruchu w kamicy nerkowej zostało potwierdzone przez amerykańskich naukowców z University of Washington w Seattle. Jak wykazały ośmioletnie obserwacje ponad 84 tys. kobiet w wieku pomenopauzalnym, aktywność fizyczna może obniżyć ryzyko wytrącania się kamieni nerkowych o jedną trzecią. Jednocześnie naukowcy zauważyli, że znaczenie ma nawet niewielka ilość ruchu (trzy godziny spaceru tygodniowo, cztery godzinny uprawiania ogródka, godzina mało intensywnego biegu).
Zdrowy tryb życia, którego podstawowym elementem jest aktywność fizyczna, jest zalecany w profilaktyce wielu chorób, m.in. serca, układu ruchu, a także cukrzycy. Ruch jest w stanie zastąpić prawie każde lekarstwo. Zmniejsza też ryzyko kamicy nerkowej. Zwiększając aktywność fizyczną, trzeba jednak pamiętać o właściwym nawodnieniu organizmu - uzupełnieniu strat wody wydalonej z potem i oddechem.
Dr n. med. Ryszard Hanecki
